MHM, i.e.d. E.M.Hacızadə

MILLI NEFT SEKTORUNDA NEFTIN KEYFIYYƏT BANKININ YARADILMASI EFFEKTIVLIYI

Neftin keyfiyyət bankının milli sektorda yaradılması ölkənin neft istehsalçıları üçün də çox mühüm iqtisadi əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, dünya bazarında mövcud əksər neft çeşidlərindən üstünlüyü ilə seçilən Azərbaycan nefti ölkənin 57 neft yatağı silsiləsində də fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Hazırda köhnə istismar zonasında hasil edilən neft emala yararlılıq baxımından üç standart üzrə müəyyənləşdirilir. Statistik məlumatlara görə ölkədə təhvil nefti əsasən standartın üstün olan I qrupuna aid edilir. Lakin ayrı-ayrı neftqazçıxama idarələri üzrə bu fərq kəskin təzadlıdır. Belə ki, son illərdə orta göstəricidə «Bibi-Heybətneft» və «Balaxanıneft» NQÇİ-lərdə 90-95%, «Qum adası» və «Siyəzənneft» NQÇİ-lərdə isə 35-70% arası standartın I qrupu üzrə məhsul təhvili həyata keçirilir. Təhvil standartında iqtisadi stimul nəzərdə tutulsa da, belə vəziyyət geniş çevrədə keyfiyyətlilik ölçüsünü dolğun əks etdirmir və neftin çeşidlənməsinə olan marağı azaldaraq müəssisələr arası sağlam rəqabəti məhdudlaşdırır. Bundan başqa müxtəlif çeşidli məhsullar keyfiyyət kateqoriyasına uyğun olaraq dəqiq qiymətləndirilmədiyindən renta disproporsiyası dərinləşir, bununla da istehsalçı əməyi tam layiqli qiymətini tapa bilmir. Bu aspekt xarici bazarlara çıxışda da təsir gücünü nümayiş etdirir.

Aparılan təhlillə əsaslandırılır ki, milli neft sektorunda neftin keyfiyyət bankının yaradılması geniş çevrədə aşağıdakı effektlərlə müşayiət olunacaqdır:

1. energetik sektorda bazar münasibətlərinin dərinləşməsi və ixrac potensialının səmərəliliyinin artırılması;
2. istehsal sferasında məhsul keyfiyyəti dəyişiklikləri və rəqabətin yüksəlişi;
3. neftqazçıxama idarələrində mənfəətin maksimallaşması istiqamətində yeni iqtisadi alətin əldə olunması;
4. magistral kəmərlərin istismarında rentabelliyin yüksəldilməsi və emal zavodlarında məhsul çeşidinin genişləndirilməsi;
5. texnoloji tərəqqinin genişlənməsi və ekoloji mədəniyyətin yüksəlişi.

135.Efficiency creation of bank quality of oil in national oil sector. The scientific-practical conference devoted to research works of budgetary purpose on 2008 the Azerbaijan State Economic University. Baku: 2009. 0,1 p.sh.